Voor liefhebbers van Schotse whisky is het de afgelopen tijd feest. Er is namelijk een aantal legendarische distilleerderijen tot leven gewekt, zoals de Port Ellen Distillery en de Rosebank Distillery. Deze laatste had ooit de naam 'Koning van de Lowlands', maar waar komt die naam vandaan? En waar ging het zo gruwelijk mis dat de deuren gesloten moesten worden. Het heeft allemaal met water te maken. In deze Distilleerderij Donderdag nemen we je mee naar de troon van de koning in de Schotse laaglanden en vertellen je alles over de stokerij.

De geschiedenis van de Rosebank Distillery is nauw verweven met de Forth and Clyde, de rivier waar de stokerij aan ligt. Waar de rivier er namelijk ooit voor zorgde dat de Lowlands distilleerderij begon met het maken van whisky, heeft datzelfde water ervoor gezorgd dat de deuren dicht gingen. We reizen helemaal terug naar 1817, naar een periode waarin er al volop gestookt wordt in Schotland.

Zo wordt er op verschillende plekken whisky gedistilleerd door de familie Stark. Daarbij hoort ook een stokerij met de naam Rosebank. Hoewel dit niet de Rosebank distilleerderij is die een iconische status geniet onder whiskyliefhebbers, is het wel de eerste vermelding van de naam en het begin van het verhaal van de iconische whiskymaker.

In 1827 begint de Stark familie een distilleerderij met de naam Camelon. De locatie ligt in het gelijknamige dorp ten westen van Falkirk in Schotland pal aan het water van de Forth and Clyde rivier. Het is een strategisch gekozen plek, want de rivier verbindt Glasgow met Edinburgh en is een route waarover veel goederen vervoerd worden.

In de Camelon Distillery wordt dertien jaar whisky gestookt. Dit gaat door totdat James Rankine, de oprichter van Rosebank Distillery, besluit om in 1840 de mouterijen aan de overkant van de rivier om te bouwen naar een nieuwe stokerij. De naam Camelon blijft daarbij nog een aantal jaren behouden, totdat de zoon van Rankine de overige gebouwen van de distilleerderij af laat breken.

Op de plek van de oude Camelon distilleerderij komen de mouterijen van de recente stokerij en op dat moment verandert ook de naam in Rosebank Distillery. De mout van Rosebank wordt in de jaren daarna aan de ene kant van de rivier gemaakt en vervolgens via een brug over de Forth and Clyde naar de distilleerderij gebracht.

De reputatie van Rosebank groeit ongelooflijk snel, doordat er whisky van hoge kwaliteit uit de vaten komt. Al snel staat de stokerij bekend als ‘de koning van de Lowlands’. Een van de sleutels voor het succes van de stokerij is de rivier die niet alleen een ideale route is om de drank te vervoeren, maar ook water van hoge kwaliteit aanvoert bij de lokale bronnen in de buurt.

Dat water wordt door Rosebank gebruikt tijdens het maken van de godendrank. Het leidt tot kenmerkende whisky’s met een lichte en fruitige stijl die gretig aftrek vindt. Rosebank Distillery staat in volle bloei, net als de rozen aan de oevers van de rivier. De Lowlands whiskymaker stookt dan ook 24 uur per dag gedurende talloze jaren om aan de enorme vraag te kunnen voldoen.

Begin 1914 wordt Rosebank onderdeel van Scottish Malt Distillers met het doel om de positie van de distilleerderij nog steviger te maken. Onder deze vlag (en later de vlag van Distillers Company Limited) blijven de ketels nog enkele maanden op hetzelfde tempo spirit maken, alleen niet meer onder leiding van de familie Rankine.

De verschrikkingen van de Eerste Wereld Oorlog gooien alleen roet in het eten. De vraag naar whisky stort in en de industrie krijgt een flinke klap te verwerken. Ook bij Rosebank Distillery komen de ketels stil te liggen. Gelukkig is dat niet voorgoed. Na een korte periode wordt er weer spirit gestookt aan de rivierbanken.

In 1968 volgt er een grote verbouwing en een renovatie, waarbij de stokerij nog groter gemaakt wordt. Rosebank blijft maar groeien, zelfs wanneer de whisky-industrie te maken krijgt met een economische dip.

Hoewel het prima gaat met Rosebank, geldt dat niet voor het moederbedrijf Distillers Company Limited. Het bedrijf wordt overgenomen en verandert in United Distillers, een bedrijf dat tegenwoordig bekend staat als Diageo.

De whisky-industrie is alleen aan het veranderen. De eigenaren van Rosebank zien dit uiteindelijk ook en besluiten whisky in het warenhuis te leggen voor een single malt whisky. De eerste expressie verschijnt in 1982. Deze whisky is acht jaar oud en vormt de voorloper van de Six Classic Malts die de whisky regio’s vertegenwoordigen.

Als er in 1988 besloten wordt om de Six Classic Malts uit te brengen, wordt verwacht dat de Rosebank Distillery er deel van uitmaakt. De koning van de Lowlands wordt alleen gepasseerd en in plaats daarvan wordt er een Glenkinchie whisky gekozen voor de set die al een Cragganmore, Talisker, Lagavulin, Oban en Dalwhinnie bevat.

Het is de volgende klap voor Rosebank, maar niet de genadeklap. De wereldwijde whiskyverkoop blijft dalen in de jaren erna. Daarnaast zijn er problemen in en om de distilleerderij. De rivier is op dat moment ernstig vervuild, waardoor de route naar de distilleerderij niet toegankelijk is.

Zo moet de afvalwaterzuiveringsinstallatie aangepast worden. Het kostenplaatje daarvan is 2 miljoen pond. Het lijkt erop dat de schatkamer van de koning van de Lowlands toch niet zo vol is, want de eigenaar besluit de distilleerderij in 1993 stil te leggen in plaats van de reparaties en aanpassingen uit te voeren. De troon is leeg en de koning van de Lowlands is niet meer.

Het duurt ongeveer tien jaar voordat de locatie aan British Waterways verkocht wordt. In de tussentijd zijn het alleen muizen die het pand betreden, maar zes jaar na de verkoop gebeurt er iets wat rampzalig is voor de spookdistilleerderij die ooit zo groot was.

In de kerst- en nieuwjaarsvakantie van 2008 wordt er ingebroken in het pand. Dieven hebben het gemunt op de koperen distilleerketels en de beslagkuip van Rosebank en gaan ermee aan de haal. Het blijkt de doodsteek voor Rosebank te zijn.

De stokerij verandert de jaren erna langzaam in een ruïne en het verhaal van de koning verandert daarmee langzaam in een legende.

Totdat er in 2017 ineens plannen onthuld worden van Ian MacLeod Distillers. Het bedrijf heeft de Rosebank naam van Diageo, wat nu de naam van United Distillers is, gekocht. Daarnaast is de locatie van de oude stokerij gekocht van British Waterways. De Rosebank Distillery wordt herbouwd en weer tot leven gewekt.

Voordat dat laatste zover is en de rozen weer als vanouds op de oevers van de Forth and Clyde bloeien, duurt het nog wel een aantal jaren. De iconische schoorsteen die ooit van ver weg al boven de horizon uit stak, wordt gerestaureerd, samen met de oude pakhuizen en het mouterijgebouw.

Daarnaast komen er een nieuwe stookruimte, waarin drie ketels neergezet worden die identiek zijn aan de oorspronkelijke ketels. Hiervoor heeft Ian MacLeod Distillers de blauwdrukken van de originele ketels gebruikt

De nieuwe distilleerderij is in 2024 klaar voor de opening. De eerste spirit die er gestookt wordt gaat in een refill bourbon vat met de naam Cask No. 001. Het doel is om een rijke, fruitige en bloemige expressie neer te zetten die whiskyliefhebbers meeneemt naar de tijd van de oude Rosebank stokerij. De voormalig Koning van de Lowlands is terug, nu rest het de stokerij alleen nog om de troon te heroveren met geweldige whisky’s.

Foto's: Rosebank Distillery