Je hebt er vast wel eens over gelezen: een cask finish. Het betekent dat spirit nog even overgeheveld wordt voor een aantal maanden in een ander vat, waar een andere drank in heeft gezeten, om nog een extra smaak te geven. Wist je dat er dan ook allerlei verschillende vaten bestaan en dat dat effect op de rijping van de whisky heeft?

Een vat is niet per se een whiskyvat. Dat wil zeggen, een vat is een houten constructie waarin bijvoorbeeld een drank heeft gezeten (tenzij het een ongebruikt vat is uiteraard). Vaten worden voor allerlei dranken gebruikt.

Voor whisky wordt in de meeste gevallen Europees of Amerikaans eikenhout gebruikt. In het laatste geval betreft het vaak een bourbonvat, maar er worden ook veel andere type vaten gebruikt voor de rijping van de godendrank. Zo zijn er naast bourbonvaten bijvoorbeeld ook tequilavaten, sherryvaten, rumvaten en wijnvaten.

Vaten waar andere drank in gezeten heeft, worden nogal eens ingezet om een spirit te laten rijpen of om een whisky van een finish te voorzien. Het vat geeft vervolgens tijdens de rijping smaak aan de drank.

Hoe vaak een vat gebruikt kan worden is niet in steen gehouwen. Sommige vaten gaan slechts enkele keren mee, andere vaten vaker. Wel is het zo dat hoe meer een vat gebruikt wordt, hoe minder effect het hout op de spirit heeft.

Als een vat voor het eerst gebruikt wordt, dan is dit een zogeheten Virgin cask. Het hout is dan nog verse en bevat geen andere drank. Zodra een vat één keer gebruikt is dan is het een first fill vat. De gouden regel is dat er dan nog geen whisky in heeft gezeten. Bij second fill gaat er voor de tweede keer whisky in het vat. Er heeft dan vaak wel al eerder een andere drank in gezeten, dus mogelijk is het vat al een keer eerder gebruikt.

Bij alle keren dat een vat hierna gebruikt wordt, is het vat aangeduid als een refill cask. Een refill cask kan dus wel vijf of zes keer gebruikt zijn.

Niet alleen de drank die eerder in het vat zat en de leeftijd van het vat zijn van belang, maar ook de mate waarop het vat gecharred is. Door een vat aan de binnenkant te verbranden, wordt er gezorgd dat het hout 'geopend is'. Het vat heeft daardoor meer interactie met het hout en geeft meer smaak zoals vanille en tannines aan de drank.

Er zijn verschillende gradaties in de verbranding. Soms kiezen distilleerderijen ervoor om vaten een milde char te geven, waarbij het hout slechts enkele seconden verbrand wordt. Andere keren wordt er juist een zware verkoling veroorzaakt, oftewel een alligator char.

De binnenkant van het vat lijkt in dat geval op de huid van een alligator. Het gevolg hiervan is meer houtoppervlak, meer tannines en meer vannillesmaak in de uiteindelijke whisky.

Een ander belangrijk element voor de smaak, of eigenlijk de rijping van de whisky, is het formaat van het whiskyvat. De verhouding tussen de vloeistof is namelijk erg belangrijk. Hoe meer houtcontact de spirit heeft, hoe meer ruimte er is voor het proces waarbij het vat de drank smaak en kleur geeft. De drank zal dus als het ware sneller rijpen.

Omdat we het niet beter kunnen formuleren dan de Whisky Ambassador cursus van Bob Wenting: ‘De verhouding tussen de inhoud en het houtoppervlak bepaalt, naast de omstandigheden als temperatuur en luchtvochtigheid, de snelheid van rijping en de intensiteit van de uitwisseling van stoffen en chemische reacties in het vat.’

In de whiskyindustrie worden er veel verschillende soorten vaten gebruikt, iets wat je ook leert zodra je het eerder genoemde whiskydiploma gaat halen. Als we kijken naar de Schotse industrie bestaat er eigenlijk geen minimumgrootte, maar wel een maximum grootte. Dat is 700 liter.

Kortom, de grootte van het vat is mede bepalend voor de rijping van een whisky. We zetten hieronder een aantal veel gebruikte vaten op een rij met daarbij de maximale grootte in liters:

Uiteraard bestaan er nog veel meer vaten dan dit. Zo bestaan er bijvoorbeeld kleine vaatjes van een paar liter en vaatjes van 20 liter. Voor een distilleerderij die werkt for a living (en niet als hobby) zal zoiets alleen niet snel gebruikt worden.

Rekening houdend met angel's share en dus de kleine omvang, zullen er bovendien niet veel flessen uit zo'n vaatje gehaald kunnen worden en komt er automatisch ook niet zoveel geld in het laatje.

Laat vooral weten welke vaten jij nog allemaal kunt opnoemen.